مجله خبری تشریفات

این قسمت از مسجد دامغان ، تا سال تشریفات ترحیم مشهد ۱۳۴۰ هـ.ش مخروبه بود، که به کارایی همسایه و معماران محلی همانند حاج علی اصغر مرشدی احیا شد. مـسـجـد در صحنی به مساحت ۶۹۵ / ۵ متر و در ساخته شد. ایـن مسجد، به استثنای چهارستون باریک حمل کننده نورگیر که به صورت گنبد مسجدالاقصی تشکیل‌شده ردیف امتداد بازار قدیم شهر، ایجاد شده است.

در نصیب غرب مسجد تاریخانه ایـن صـحـن سرویس بهداشتی و وضوخانه مسجد جای دارد، که بوسیله یک درب ورودی به قسمت چهارم پیوند میخورد در شمال این نصیب نورگیری قرار گرفته میباشد که یکسری پنجره به بازار داراست. قسمت زنانه مسجد به طور بالکن میباشد و در قسمت شرقی جای‌دارد.

چهار در تعالی توسط سه پلکان صحن داخلی را بـه حـیاط مـتصـل می نماید در جنوب غربی ساختمان دری جای‌دارد که سازه را به صحن قسمت چهارم متصل می کند.

مسجد دامغان پلانی مستطیل صورت داراست که به طور یک شبستان در جهت قبله با یک تراس مرکزی و رواقی در حوالی آن میباشد.
مسجد تاریخانه شبستان هفت دهانه داراست که دو دهانه آن در طرفین در راستای رواقها و پنج دهانه در نمای اساسی مشاهده میشود.
ستونهای مسجد تاریخانه ۳۴ عدد بوده که موقتی ۲۶ عدد آن‌ها مانده میباشد که ۱۸ ردیف آن در شبستان مهم واقع و سایر در نزدیکی ایوان قرار دارا‌هستند.
ستونها با آجرهایی به بعد ها ۷ × ۳۴ × ۳۴ سانتی متر مشابه آجرهای زمان ساسانی ایجاد شده است. گوشه و کنار هر ردیف نزدیک به ۵ متر و قطر آن حدود ۱/۶ متر میباشد.
در شبستان مهم مسجد دامغان ، دهانه میانی پهناور خیس میباشد و در آن محراب و منبر قرار داشته میباشد که اکنون صرفا محل محراب آن مانده و منبر آن نزدیک به سالهای ۱۳۵۵-۱۳۵۶ ش تخریب گردیده‌است.
منبر مسجد دامغان، که در درون مسجد تشکیل شده، وجه اشتراک بیشتری با منبر قبطیان دارااست و افزون بر آن بیشتر از خشتهای گلی یا این که چوب در آن مصرف شده میباشد.

آرامگاه در کشور ایران با منش غیرمذهبی یا این که یادمانی
مقابر غیر مذهبی در زمان فرصت تشریفات ترحیم مشهد ویران گشته یا این که با صدمات و تغییرات جزئی به به عبارتی صورت نخستین خویش باقیمانده و در مواقعی به عمد و یا این که به تصادف با تغییر تحول نام‌و‌نشان و اسم مالک آن در جرگه مقابر مذهبی در آمده و به حیات خود ادامه داده اند.

تشکیل داد آرامگاه مشهور ساخت آرم ای برای گرامی داشت متوفی میباشد و بیشتر در قرن معاصر و در ادامه تکان های مدرنیته در جمهوری اسلامی ایران صورت گرفت. درین نوع معماری، خواستار سیرتکامل ای معماری یادمانی فرمال و انتزاعی میباشد که خویش بر گرفته از معماری التقاطی کشور‌ایران و معماری امروزی با دخیل نمودن شخصیت متوفی میباشد.

آرامگاه های جمهوری اسلامی ایران در سده های میانی قرن ها میلادی در جمهوری اسلامی ایران نیز که دارنده خصوصیت زیارتی کمتری می‌باشند مانند آرامگاه های امیران به علل مختلفی مانند محافظت تن پاد شاه در جایگاهی امن، تداعی خاطره او، پرستش پاد شاه مرده و یا این که جاودانه ساختن درست شده اند. استدلال مهمی که در التفات سیاسی اجتماعی این بناهای آرامگاهی وجود داراست رابطه آن با مکانش میباشد.

به‌این آشنایی انگیزه که صاحب و مالک این مقابر منزلت معنوی خاصی فی مابین عموم نداشته میباشد کمتر کسی به زیارت وی می رفته میباشد . البته این آرامگاه ها نظر کالبد و تزئینات بسیار بی نیاز میباشند.

آرامگاه زیارتی یادمانی این سیرتکامل عمل کردی به منجر جواب دهی به نیازهای توریسم و زیارتی در پیاده سازی برخی آرامگاه ها شیوهی مطلوبی محسوب می‌شود که ولی با اعتنا به شخصیت شخص متوفی ، معیار تقدس، آوازه یا این که مداقه او ممکن میباشد جنبه زیارتی بر یادمانی حق تقدم داشته باشد و برعکس.

از آن گزاره آرامگاه عرفا و شعرا که در طول حیات خانقاه یا این که محل درس و گفت و گو وی بوده و بعد از وفات محل زیارت مشتاقان و مامن درویشان محسوب و می گردیده‌است.

معماری مسجد جامع اردستان
مسجد جامع اردستان به هم پا بازارچه و مکتب تشریفات ترحیم مشهد متصل به آن، با مساحتی حدود ۳۴۰/۸۵ متر مربع دربرگیرنده فضاهای زیادی میباشد.
مسجد اكنون‌ دارنده‌ صحنی‌ مركزی‌ میباشد‌ كه‌ با شبستانهایی تسلط‌ گردیده‌ و گنبد منزل‌ای‌ با تراس‌ گرانقدر‌ شبستان‌ جنوبی‌ آن‌را تشكیل‌ می دهد.
ایوانهایی‌ با شكوه‌ و والا‌ در مركز دیگر جناح‌های مسجد جامع اردستان استقرار یافته‌اند.
تراس‌ سمت‌ قبله‌ و نیز گنبد منزل‌ مسجد جامع اردستان بر مبنای كتیبه‌های‌ جانور در سالهای‌ ۵۵۳-۵۵۵ق‌ ساخته‌ گردیده‌اند.
ایوانهای دیگر فارغ از‌ شک وتردید پوششهای‌ صفوی‌ دارا هستند و همان طور‌ كه‌ كتیبۀ كوچكی در مركز گیلویی‌ تراس‌ شمالی‌ با تاریخ‌ ۹۴۶ق‌ به‌روشنی‌ تأكید می‌كند، دست‌كم‌ در اوایل‌ دورۀ صفویه‌ بازسازی‌ گردیده‌ میباشد‌.
دیگر بخشهای شبستانها تركیبی‌ از طاقهای‌ گنبدی‌ و گهواره‌ای‌ میباشد‌ و بیشتر طاقهای‌ گهواره‌ای‌ با اضافه کردن‌ كمرپوشهای‌ گنبدی یا این که تركین‌ به‌شکل‌ دو طبقه‌ در آمده‌اند.
فضاهای خدماتی و ارتباطی مسجد جامع اردستان همانند توالت، در دورترین نقطه از پایه مرکزی جایابی گردیده اند.
به جهت تغییرات بسیار فضایی طی عصر های متعدد درین مسجد و تبدیل نصیب میانی شبستانها به حیاط، فضاهای کوچک و به ظواهر سوای کاربری ، در مسجد ساخت‌و‌ساز گردیده اند.
ورودیهای مسجد جامع اردستان آنچه سبب رابطه سفت مسجد با بناهای پیرامونش گشته، پنج درآیگاه میباشد که از روش نماسازی تاحدودی بر آن ها تأکید گردیده است.
درآیگاه جنوب غربی مسجد جامع اردستان براساس حفریات و امتداد تزئینات آن با دیوار مجاورش، میتواند دیرین ترین درآیگاه مسجد باشد.
بیشتر تزئینات آن، نقوشی میباشد که با خشت پیش بر انجام گردیده اند.
تزئینات آجری این ورودی تا حدودی یادآور سردرمسجد جورجیر (آل بویه) میباشد.
مسجد جامع اردستان ابتدا در همگی جهات، دارنده شبستان ردیف دار بوده میباشد.
وسیع ترین شبستان مسجد، شبستان جنوبی میباشد که طبق کتیبه گنبدخانه، ابوطاهر سال ۵۵۳ هـ.ق . آن را سازه نموده است.
در پایین محوطه تراس مسجد جامع اردستان ، فضایی چهارگوش با دو محراب وجود داراست.
گنبدخانه در امتداد پایه شمالی جنوبی و پشت حیاط مهم با فضایی چهارگوش به بعد ها ۹ ٫ ۳۳ با طول کف تا ذیل گنبد داخلی نزدیک به ۱۹ متر واقع گردیده است.

ضلع شمالی مسجد جامع عتیق دری با اسم تشریفات ترحیم مشهد در دوازده امام جای دارد که رمز درش با کاشی مقرنس‌کاری گردیده و چهار کتیبه مزین به اسم دوازده امام در جرزهای دوسوی در نصب شد‌ه‌است.
در همین ضلع، طاق مروارید که طاق نمایی بلند به حساب می آید با سقفی که بوسیله خشت مقرنس‌کاری گردیده و دو گلدسته بلند جلوه زیبایی به مسجد بخشیده میباشد.
ضلع غربی دارنده رواق‌هایی قشنگ با یکسری دهانه میباشد که ورودی بقعه آستان مقدس شاهچراغ نیز به شمار می آید.
ضلع جنوبی مسجد عتیق شیراز نیز طاق‌ نمای بلندمرتبه و جذابی با تزئینات معماری اهل ایران اسلامی داراست که کتیبه‌ هایش تاریخ نوسازی مسجد را با خط ثلث بغرنج آرم میدهند.
محراب کاشی کاری گردیده و شبستان تبارک مسجد جامع عتیق از سایر نکات شایان توجه این مسجد به شمار می آید.
از سایر فضاهای مسجد عتیق شیراز می‌قدرت به خدایخانه یا این که دارالمصحف اشاره نمود که محل محافظت قرآن‌های تاریخی در اواسط شبستان میباشد.
عمارت دارالمصحف، عمارتی چهارگوش میباشد که در هریک از کناره‌های خویش یک ردیف مدور داراست.
این عمارت در چهارضلع خویش، حیاط و اتاقی در میانه آن قرار گرفته که از تراس‌های شمالی و جنوبی دارنده ورودی میباشد.
کتیبه‌ی این عمارت، مثال‌ی ارزنده‌ای از هنر خطاطی اهل ایران و مشتمل بر اشعار عربی در شأن قرآن و به خط ثلث میباشد. این کتیبه تاثیر پیر یحیی جمالی صوفی از خوش‌نویسان مالک اسم سده‌ی هشتم هجری میباشد.

سردر مسجد سید نیز دارنده کتیبه و کاشی کاری میباشد
تزیینات سازه در مسجد سید عمدتاً تشریفات ترحیم مشهد مشتمل اند بر نقوش هندسی و گیاهی، کتیبه نگاری، اسلیمی سنتی آمیخته با چشم انداز و عنصرها انسانی و حیوانی که با سبکی واقع گرا و طبیعت گرا ایفا گردیده است.
رواقها بخش عمده تزیینات در رواقهای قوس دار مسجد سيد اصفهان کاشی کاری و خشت کاری میباشد.
تزیینات آجرکاری مسجد سيد اصفهان جزئی از زیربنای اساسی این نصیب میباشد که با جنبه ی کاربردی آن یاروهمدم گردیده‌است. ولی ارکان فقطً دکوری این بخش مشتمل بر اشکال مشبک کاری در قوس ها، طاقچه ها، ستونها و کتیبه ی کوچکی به خط بنایی پررنگ هم پا با کاشی های معقلی و هفت رنگ است.
تراس جنوبی در جلوی شبستان تحت گنبد واقع می‌باشد.
ایوانهای شرقی و غربی در جلوی شبستان زمستانی قرار دارا هستند. عمق این دو ایوان در حدود دو متر بوده و هر دو از تزیینات گره کاری خاصی برخوردارند.
دو شبستان تعالی شرقی و غربی گودتر از کف مسجد سيد اصفهان تشکیل‌شده اند
بنای مسجد سید همچون دیگر مساجد معتبر شامل بخش های متعددی برای مثال سردر، ایوان، صحن، گنبدخانه ، شبستان ستون دار، رواق وغرفه های دو طبقه در حوالی صحن و همچنین مدرس و حجره های آیتم استفادهی علوم شرعی میباشد.
در مسجد سید اصفهان دو شبستان وجود داراست که یک کدام از در جهت شرق صحن مسجد و دیگری در جهت غرب قرار گرفته اند.
دیوارهای داخلی این شبستانها به جز دیوار قبله و محراب فاقد تزیینات کاشی کاری می باشد و درهای ورودی آنها در صحن مسجد سید جای‌دارد.

کاروانسرای مرنجاب که دارنده ۳۵۰۰ مترمربع تشریفات ترحیم مشهد زیربنا میباشد درشمال شرق راس شهر آران و بیدگل استان اصفهان واقع شده است.

کاروانسرای مرنجاب در سال ۱۰۱۲ هجری قمری به امر پاد شاه عباس ساخته شد و شرایط ظریف آن در مسیر جاده ی ابریشم که راهی ارتباطی در میان شهر های مهمی مثل اصفهان و خراسان از آن می سپری شد بوده میباشد.

استدلال ایجاد کرد این پناهگاه هم حتما برای رفاه هم اکنون مسافران این مسیر بوده تا در این جا استراحتی کوتاه داشته باشند و بعد سایر مسیرشان را ادامه دهند.تاریخچه کاروانسرای مرنجاب
سال ۱۰۱۲ هجری قمری (۶۳۲ هجری شمسی) بود که کلنگ کاروانسرای مرنجاب از کاروانسراهای کشور‌ایران در بیابان مرنجاب زده شد. پاد شاه عباس در راستای سلسله کاروانسراسازی‌هایی که در مسیرهای مهم و لبریز رفت و آمد می‌تشکیل داد، امر تشکیل داد کاروانسرای مرنجاب را بر روی تپه‌ای، کنار چشمه و قنات آب شیرین و جنوب دریاچه‌ نمک صادر کرد این کاروانسرای گران قدر قدمتی ۳۵۰ ساله داراست.

به این ترتیب آقاخضر نهاوندی، که در آن فرصت قاضی کاشان بود، سعی کرد و کاروانسرای مرنجاب را برپا کرد. کاروانسرا هم نقش استراحتگاه را داشت و هم نقش پاسداری از خط مش مالامال رفت و آمدی که اصفهان پایتخت را به مشهد مقدس وصل میکرد.

شاهکار معماری پارتی در زمان ساسانی تشریفات ترحیم مشهد نوآوری گنبد میباشد. تالارها و اتاق ها درکاخ های ساسانی پوششی گنبدی داشته اند. گنبدها غالبا سنگی بوده میباشد که با به کارگیری از چوب کناره سازی می کردند و سطح مربع را به هشت و نهایتا به نیمکره گنبد می رساندند. اثر ها ارثیه زیرا قلعه دختر و کاخ اردشیر در استان عجم مدرک بر به کار گیری پهناور از تکنیک گنبد سازی کشور ایران پیش از اسلام میباشد.

همان گونه که پیش از این اشاره شد گلدسته مرتبط با معماری اسلامی میباشد البته گزینه شبیه آن در جمهوری اسلامی ایران گرایش ها می‌باشند. تمایل برخلاف گلدسته متعلق به بنای دیگری وجود ندارد و خویش به طور کامل غیروابسته میباشد که راهنما و پیام رسان بوده اند. مثل تمایل استودانهای مرغاب ساسانی در استان عجم.

ایجاد کرد گنبد و گلدسته بعد از ورود اسلام به کشور ایران جزء جدای ناپذیر مساجد گشت.

در جمهوری اسلامی ایران ساسانی بیشتر آتشکده‌ها به طور چارطاقی و گنبد دار مدور بودند و همین مدل در ایجاد کرد مساجد جمهوری اسلامی ایران بکار دریافت شد و آن‌گاه مناره بر آن افزوده گردیده به صورت نمونه مسجد جامع اردستان.

بعد از ثبت اسلام در جمهوری اسلامی ایران مساجد گنبد دار ساخته شد. البته در معماری سلجوقی استعمال گنبد دو قالب، استعمال از فضای داخلی و پوسته فرنگی شگرف بود. گنبد داخلی نیمکره ولی گنبد فرنگی بیضوی و نسبتا نوک تیز جاری ساختن می‌شد.

سود گیری از خشت در تزیینات و ایجاد کرد گنبد و گلدسته دارنده چگونگی بالایی بود و این تکنیک در کشور ایران ترویج یافت.

در داخل هر هشتی یک یا این که تعدادی تشریفات ترحیم مشهد روش وجود دارااست. یک شیوه به بالا منزل می رود و از روش منش پله و راهروها به اتاق های گوشوار و مهتایی می‌رسد. ضمن هشتی داخلی در فضای ورودی منزل ها ، در برخی موردها دو یا این که یک‌سری منزل دارنده یک هشتی مشترک بیرونی بوده اند که فضای دسترسی را از فضای غیروابسته و متمایز می نموده است. این هشتی از نظر کاربردی نسبتاً همچون یک پیش خان بود ، بعضا از این سیرتکامل هشتی های بیرونی در کنار معبر دارنده یک در ورودی بودند که هنگام شب بسته می‌شد.

پوشش هشتی در معماری منزل اهل ایران
پوشش گنبدی هشتی منزل سابق اهل ایران گاه به زیبایی با کاربندی آجری و یا این که گچی تزئین می گردیده پوشش های هشتی بسیار متنوع و معمولا یا این که کاریندی های بسیار زیبایی پوشیده گردیده‌است. هشتی بیشتر منزل ها دارنده طول نادر و متناسب با گوشه و کنار میباشد البته هشتی بناهای بلندمرتبه و کلان، مرتفع و مزین به کاشی سنتی، کاربندی و یا این که بقیه تزئینات می باشند. پس از ورود به ساختمان به انگیزه شدید بودن نوروروشنایی در خارج بایستی روشنایی شکسته خواهد شد، تا درون ساختمان موقعیت نامطلوبی از لحاظ وارد شونده نداشته باشد.

با توجه به تاریخچه عظیمی که درخت ، گیاه ، آب تشریفات ترحیم مشهد ونور در ایران داشته ، یاد و خاطره آنها هنوز وجود دارد ، نباید نادیده گرفت که با تغییر روند زندگی ، اهمیت و توجه به فضای سبز و طبیعت به حدی کمرنگ شده که مسائل زیست محیطی به وجود آمده در جهان و دل نگرانی های اخیر به برای حفظ و پرورش گیاهان را نه از احترام به طبیعت بلکه بیشتر ناشی از جنبه آینده نگری و ترس از آینده فرزندان می دانند.

نصر معتقد است بنیادی ترین مقوله مرتبط با انسان همیشه و همه جا ، قلمرو معنوی حیات انسان است . یا به بیان دیگر جملگی نمودها و تظاهرات زندگی بشر منبعث از تفکر معنوی بشریت و اصول و ارزشهای برگرفته از آن است . در نتیجه می توان گفت که بحران جاری محیط زیست در جهان که بنا به تأیید قریب به اتفاق محققین و متفکرین و دست اندر کاران ، حیات بشریت را تهدید می کند ، پدیدهای مادی نیست.

در واقع با توجه به نظر نصر بحران در محیط زیست که در جهان شاهد آن هستیم ریشه در بحران معنویتی فراموش شده دارد که امروزه زندگی صنعتی را تشدید می کند. انواع آلودگی ها، کم شدن ارتباط انسان و فضای سبز، ازدحام جمعیت، ساخت و سازهای غیراصولی، همه بر این بحران تاثیر گذار هستند و آن را پررنگ تر می نمایند.

معماری خوارزمشاهیان در تاریخ تشریفات ترحیم مشهد معماری جمهوری اسلامی ایران نقش مهمی به ویژه در هنر تزیین ابنیه در معماری این دیار با اعتنا به پیشین پربار فرهنگ وتمدن و هنر کشور‌ایران زمین داراست.

هنر معماری خوارزمشاهیان خلال زیبایی ظاهری از ازرشهای والاتری نیز برخوردار‌است و ذهن کاوشگر را پیش از نمود ظاهری، به معنایی درونی رهنمون می سازد درین عصر ابنیه و مساجد بخش اعظمی به ویژه در خراسان بلندمرتبه برپا شد.

اینگونه به لحاظ میرسد که در معماری خوارزمشاهیان در برپایی مساجد شتاب و شتابی وجود داشته و این شاید در راستای ثابت ادعای سلاطین خوارزمشاهی مبنی به سلطانی فقیه اسلام بوده میباشد. حضور بارز آرایه ها و موادتشکیل دهنده دکوری زیرا خط نگاره ها و نقوش اسلیمی ماهیت فرعی هنر اسلامی در معماری سلجوقیان را تشکیل میدهند.